تعريف و تشكيل و ثبت شركتهاي تعاوني شركتهای تعاونی شركتهایی هستند كه تمام یا حداقل ٥١% سرمایه به وسیله اعضا دراختیار شركت تعاونی قرار گیرد و وزارتخانه ها سازمان ها شركتهای دولتی و وابسته به دولت و تحت پوشش دولت بانكها شهرداریها شوراهای اسلامی كشوری بنیاد مستضعفان مستضعفان و سایر نهادهای عمومی می توانند جهت اجرای بند ٢ اصل ٤٣ قانون اساسی از راه ام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر از قبیل مشاركت مضاربه مزارعه مساقات اجاره اجاره به شرط تملیك بیع شرط فروش اقساطی و صلح اقدام به كمك در تامین یا افزایش سرمایه شركتهای تعاونی نمایند بدون آنكه عضو باشند. تعاونی های تولید شامل تعاونی های مربوط به كشاورزی دامداری دامپروری و پرورش و غیره تعاونی های توزیع شامل تعاونی هایی می شوند كه نیاز مشاغل تولیدی یا مصرف كنندگان عضو خود را در چهار چوب مصالح عمومی و به منظور كاهش هزینه ها و قیمت ها تامین می نمایند. تاسیس شركتهای تعاونی بر اساس اقدام مجمع موسس كه شامل عده ای افراد واجد شرایط عضویت می باشد صورت می گیرد. تعداد اعضای مجمع عمومی موسس هفت نفر است كه سه نفر به عنوان هیئت موسس و یك نفر به عنوان نماینده در اداره كل تعاون می باشند. دراولین جلسه رسمی مجمع عمومی عادی كه با شركت متقاضیان همراه با رسید لازم التادیه سهام مقرر تشكیل می شود اساسنامه پیشنهادی پس از بحث و بررسی با موافقت حداقل دو سوم اعضا تصویب شده و اعضایی كه با مصوبه آن مجمع در مورد اساسنامه موافقت نداشته باشند می توانند درهمان جلسه تقاضای عضویت خود را پس بگیرند.(مستفاد از ماده ٣١). حداقل و حداكثر تعداد عضو در تعاونی ها به نسبت سرمایه و فرصت اشتغال و نوع فعالیت و رعایت اصل عدم تمركز و تداول ثروت به موجب آیین نامه مصوبه وزارت تعاون تعیین می گردد. ولی در هر حال تعداد اعضا از ٧ نفر كمتر نخواهد بود(ماده ٦). در اولین جلسه مجمع عمومی عادی اعضای هیئت مدیره انتخاب می گردند ودر اولین جلسه هیئت مدیره اسامی و مشخصات كامل اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل و بازرسان شركت تهیه و جهت بررسی تقدیم اداره كل تعاون می گردد. اولین هیئت مدیره منتخب شركت تعاونی مكلف است پس از اعلام قبولی با انجام تشریفات مقرر نسبت به ثبت تعاونی اقدام نماید. برای انجام ثبت شركتها و اتحادیه های تعاونی پس از طرح و تصویب آن ارائه مدارك مندرج در ماده ٥١ الزامی می باشد كه باید در چهار نسخه به اداره ثبت شركتها داده شود. سرمایه تامین یا تعهد شده از طرف اعضا درهر مرحله تاسیس شركت نباید كمتر ٥١ درصد كل سرمایه شركت باشد و هر تعاونی وقتی ثبت وتشكیل می گردد كه حداقل یك سوم سرمایه آن تادیه و در صورتی كه به صورت نقدی و جنسی باشد تقویم و تسلیم شده باشد. شرایط عضویت در تعاونی ها در ماده ٩ آمده است و خروج عضو از تعاونی اختیاری بوده و نمی توان آن را منع كرد ولی در صورتی كه خروج نامبرده موجب ضرری برای تعانی باشد ملزم به جبران آن خواهد بود. در صورت فوت عضو ورثه او با وجود شرایط لازم عضو تعاونی محسوب می شوند و در صورت تعدد ورثه بایستی ما به التفاوت افزایش سهم ناشی از تعدد خود رابپردازند و در غیر این صورت با اعلام عدم تمایل عضویت آنان لغو می گردد و در صورت لغو عضویت به هر علت سهم و كلیه حقوق و مطالبات عضو به قیمت روز تقویم و به دیون تعاونی تبدیل می شود كه پس از كسر دیون وی به تعاونی به او یا ورثه اش پرداخت می شود. ارگان اداره كننده اداره امور تعاونی بر طبق اساسنامه به عهده هیئت مدیره منتخب مجمع عمومی می باشد. خدماتی كه اعضا هیئت مدیره درازا عضویت در هیئت مدیره شركتهای تعاونی انجام می دهند بلاعوض است ولی هزینه اجرای ماموریتهایی كه از طرف تعاونی در حدود بودجه مصوب مجمع عمومی به آنان ارجاع می شود قابل پرداخت می باشد و مجمع می تواند مبلغی از سود خالص را به عنوان پاداش به آنان بپردازد (تبصره ٤ ماده ٣٦) وظایف و اختیارات هیئت مدیره در ماده ٣٧ (ق.ت.ج.ا) طی ١٠ بند و یك تبصره احصا شده است. الف - نحوه انتخاب اعضا هیئت مدیره انتخاب اعضا اصلی و علی البدل هیئت مدیره بر عهده مجمع عمومی است كه با اكثریت مطلق آرا به عمل می آید. اگر در دوره اول رای گیری تمام یا بعضی از داوطلبان حائز اكثریت مطلق نگردند بلافاصله از بین دارندگان بشترین آرا به تعداد دو برابر مورد نیاز برای تكمیل هیئت مدیره وعلی البدل با اكثریت نسبی رای گیری به عمل می آید. هیئت مدیره مركب از حداقل ٣ و حداكثر ٧ نفر عضو اصلی و تا یك سوم اعضای اصلی اعضای علی البدل می باشد. در تعاونی های بزرگ در مقابل افزایش هر چهارصد نفر یك نفر به اعضای اصلی و یك نفر به اعضای علی البدل اضافه می گردد. مشروط بر آنكه مازاد بر ١٥ نفر نشود.اعضای هیئت مدیره برای مدت ٢ سال با رای مخفی انتخاب می شوند(مستفاد از ماده ٣٦ و تبصره آن). در صورت استعفا فوت ممنوعیت قانونی و یا غیبت غیر موجه مكرر مطابق تبصره ٣ ماده ٣٦ عمل می گردد. ب - قلمرو اختیارات هیئت مدیره در اولین جلسه هیئت مدیره از میان خود یك رئیس و یك نایب رئیس ویك یا دو نفر منشی انتخاب می نماید و نیز باید بلافاصله بعد از انتخاب شدن فرد واجد شرایطی را از بین اعضا و یا از خارج تعاونی برای مدت ٢ سال به عنوان مدیر عامل انتخاب نماید تا مدیریت عملیات تعاونی و اجرای تصمیمات مجمع عمومی و هیئت مدیره را به عهده گیرد. وظایف و اختیارات هیئت مدیره وظایف خود را به صورت جمعی انجام می دهد و هیچیك از اعضای هیئت مدیره حق ندارد از اختیارات هیئت منفردا استفاده كند مگر در موارد خاص كه وكالت یا نمایندگی كتبی از طرف هئیت مدیره داشته باشد. هیئت مزبور می تواند قسمتی از اختیارات خود را با اكثریت سه چهارم آرا به مدیر عامل تفویض نماید. هیئت مدیره مكلف است كه از حدود اختیارات خود خارج نشده و قوانین ومقررات مربوطه را رعایت نماید در غیر این صورت طبق بند ٥ ماده ٥٤ با آنان رفتار خواهد شد. ارگان تصميم گيرنده بالاترین مرجع تصمیم گیری و نظارت درامور شركتهای تعاونی مجامع عمومی هستند كه از اجتماع اعضای تعاونی یا نمایندگان تام الاختیار به صورت عادی و فوق العاده تشكیل شده و هر عضو بدون در نظر گرفتن میزان سهم تنها دارای یك رای می باشد. الف - مجمع عمومی عادی مجمع عمومی عادی حداقل سالی یك بار پس از پایان سال مالی جهت انجام وظایف قانونی خود با دعوت هیئت مدیره تشكیل گردیده و وظایفش به شرح زیر می باشد: انتخاب هیئت مدیره و بازرس یا بازرسان برای مدت ٢ سال رسیدگی و اتخاذ تصمیم درباره ترازنامه و حساب سود زیان سایر گزارشهای مالی هیئت مدیره تعیین خط مشی و برنامه تعاونی و تصویب بودجه جاری و سرمایه گذاری واعتبارات وامهای درخواستی و سایر عملیات مالی به پیشنهاد هیئت مدیره و .... (مواد ٣٣ و ٣٤ و ٣٧). ب - مجمع عمومی فوق العاده مجمع عمومی فوق العاده بنا به تقاضای كتبی حداقل یك سوم اعضای تعاونی و یا اكثریت مطلق اعضا هیئت مدیره و یا بازرس و یا بازرسان با حضور حداقل دو سوم اعضا كل مجمع تشكیل می شود . در تعاونی های دارای بیش از پانصد نفر عضو در صورتی كه بار اول مجمع با دو سوم اعضا تشكیل نشود بار دوم با نصف به علاوه یك رسمیت خواهد داشت . در صورت عدم تشكیل مجمع عمومی فوق العاده توسط هیئت مدیره ظرف مدت حداكثر یك ماه وزارت تعاون اقدام به این كار می نماید. وظایف مجمع عمومی فوق العاده تغییر در مواداساسنامه (درحدود قانون) تصمیم گیری نسبت به عزل یا قبول استعفای هیئت مدیره و انحلال یا ادغام تعاونی خواهد بود (ماده ٣٥). ارگان كنترل كننده مجمع عمومی عادی برای مدت ٢ سال بازرس یا بازرسانی را جهت اداره امور شركت انتخاب می نماید كه انتخاب مجدد آنان بلامانع می باشد. بازرسان مزبور علاوه بر داشتن شرایط عضویت باید دارای شرایط مندرج درماده ٣٨ نیز باشند. حق الزحمه و پاداش آنان نیز با تصویب مجمع عمومی تعیین می گردد (ماده ٤٠) وظایف بازرس یا بازرسان تعاونی در ماده ٤١ (ق.ت.ج.ا) احصا گردیده است. مطابق تبصره ماده فوق بازرس حق دخالت مستقیم در اداره امورتعاونی را نداشته ولی می تواننند بدون حق رای در جلسات هیئت مدیره شركت كنند و نظرات خود را نسبت به مسایل جاری تعاونی اظهار دارند